Sự tích ông Táo và 6 điều cần biết về phong tục ngày Tết này

Ở các bài viết trước của Chuyên mục Giải trí, chúng tôi đã chia sẻ cho bạn nhiều phong tục lễ Tết, mâm ngũ quả hay các món ăn truyền thống ngày Tết, sự tích bánh chưng bánh dày,…. Hôm nay sẽ là một tích cổ truyền khác vẫn còn được lưu giữ đến ngày nay. Ông Táo là ai? Sự tích ông Táo như thế nào… Tất cả sẽ được trả lời ngay dưới đây.

1. Ông Táo là ai?

Ông Táo còn có tên gọi khác là Táo Quân hay Táo Công. Có rất nhiều sự tích ông Táo được truyền miệng. Dù là tích nào thì cũng cho thấy được tình nghĩa giữa con người. Rất đáng được trân trọng. Đây là vị thần trên thiên đình, có trách nhiệm bảo vệ mọi người trong gia đình và thường được thờ ở nơi nhà bếp. Vì vậy mà ở nhiều nơi, ông Táo còn có cái tên là Vua Bếp.

Quanh năm Táo ở trong bếp nên biết hết mọi chuyện trong nhà. Nếu mong muốn gặp nhiều điều may mắn trong năm mới, người ta thường làm lễ tiễn đưa ông Táo về chầu ông Trời rất trọng thể. Vào 23 tháng Chạp, Táo sẽ cưỡi cá chép lên thiên đình để báo cáo mọi việc trong nhà với Ngọc Hoàng. Cho đến đêm Giao thừa Táo Quân sẽ trở lại trần gian để tiếp tục công việc coi sóc bếp lửa của gia đình. Người Việt thờ cúng Ông Táo với hi vọng Táo Quân sẽ giúp họ giữ “bếp lửa” trong gia đình luôn nồng ấm và hạnh phúc.

2. Sự tích ông Công ông Táo

• Theo dân gian Việt Nam thì thần Táo Quân có nguồn gốc từ ba vị thần Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ của Lão giáo Trung Quốc. Tín ngưỡng ấy đã được Việt Hóa thành “2 ông 1 bà” – vị thần Đất, vị thần Nhà, vị thần Bếp núc.
• Tích kể rằng, Thị Nhi có chồng là Trọng Cao nhưng mãi không có con. Dần dà Trọng Cao hay kiếm chuyện xô xát dằn vặt vợ. Một hôm, chỉ vì một chuyện nhỏ, Cao đánh Thị Nhi và đuổi đi. Nhi bỏ nhà đi và gặp Phạm Lang rồi kết thành vợ chồng. Phần Trọng Cao thì lại day dứt và quyết định lên đường kiếm vợ.
• Ngày qua ngày tìm mãi, hết gạo hết tiền, Cao phải làm ăn xin dọc đường. Đúng lúc gặp nhà Nhi, nàng mời vào và nấu cơm cho. Đúng lúc đó, Phạm Lang trở về nên nàng đã giấu Cao dưới đống rạ sau vườn.
  Chẳng may, đêm ấy, Phạm Lang nổi lửa đốt đống rạ để lấy tro bón ruộng. Thấy lửa cháy, Nhi lao mình vào cứu Cao, Phạm Lang thương vợ cũng nhảy theo. Cả ba đều chết cháy.
• Thượng đế thương nên phong cho làm vua bếp hay còn gọi là Định phúc Táo Quân. Người chồng mới là Thổ Công trông coi việc trong bếp, người chồng cũ là Thổ Địa trông coi việc trong nhà, còn người vợ là Thổ Kỳ trông coi việc chợ búa.
• Các vị Táo không chỉ định đoạt may, rủi, phúc họa của gia chủ và còn ngăn cản sự xâm phạm của ma quỷ, giữ bình yên cho mọi người trong nhà.

3. Sự tích ông Táo chầu Trời

• Hàng năm vào ngày 23 tháng Chạp sẽ là ngày Táo Quân chầu trời. Các Táo sẽ báo cáo tất cả việc làm tốt và chưa tốt của con người trong một năm. Từ đó Thiên đình định đoạt công tội, thưởng phạt phân minh.
• Người Việt Nam làm lễ tiễn ông Công ông Táo rất thịnh soạn với mong muốn các Táo sẽ thưa với Ngọc Hoàng những điều tốt đẹp. Còn những điều không may mắn hoặc không tốt sẽ báo cáo nhẹ đi.
• Vào ngày này thì người Việt lại làm lễ cúng cá chép. Thường sẽ chuẩn bị một đôi hoặc 3 con cá chép sống và cúng cùng các đồ lễ khác. Sau khi cúng xong sẽ đem thả ở sông, ao, hồ với ý nghĩa là “phóng sinh” để đưa ông Táo về trời.
• Ngoài ra hình ảnh “cá vượt Vũ môn” hay “cá chép hóa rồng” còn mang ý nghĩa của sự thăng hoa, biểu tượng của tinh thần vượt khó, kiên trì, bền chí chinh phục thành công. Đây là biểu trưng cho nhân cách thanh cao và có một kết quả tốt đẹp. Ngoài ra, tục thả cá chép trong ngày Tết ông Táo còn thể hiện sự từ bi của người Việt.

4. Lễ cúng ông Táo

• Từ sự tích ông Táo, lễ cúng thường được diễn ra vào 12h trưa. Lễ vật cúng ông Táo gồm: Mũ ông Công ba chiếc (hai mũ đàn ông và một mũ đàn bà). Mũ của các ông Táo thì có hai cánh chuồn, mũ của Táo bà không có cánh chuồn.
• Mũ cho các Táo thường được trang sức với các gương nhỏ hình tròn lóng lánh và những dây kim tuyến màu sắc sặc sỡ. Chúng ta thường chỉ cúng một cỗ mũ ông Công và kèm theo một chiếc áo và một đôi hia bằng giấy.
• Lựa chọn màu cho áo, mũ hay hia ông Táo sẽ dựa theo ngũ hành. Năm hành kim thì dùng màu vàng. Năm hành mộc thì dùng màu trắng. Năm hành thủy thì dùng màu xanh. Năm hành hỏa thì dùng màu đỏ. Năm hành thổ thì dùng màu đen.
• Gia chủ sẽ đốt những đồ vàng mã cùng với bài vị cũ của ông Táo. Sau đó sẽ làm cho Táo Công một bài vị mới.
• Theo phong tục ngày Tết, nhà có trẻ con thì người ta sẽ cúng thêm gà luộc. Phải chọn gà trống mới tập gáy để ngụ ý nhờ Táo quân xin với Ngọc Hoàng cho đứa trẻ lớn lên có nhiều nghị lực và sinh khí hiên ngang.
• Ngoài ra còn cúng 3 con cá chép còn sống thả trong chậu nước để các Táo có phương tiện về trời. Ở miền Nam thì giản dị hơn, chỉ cúng mũ, áo và đôi hia bằng giấy là đủ. Còn ở miền Trung, người dân còn cúng thêm một con ngựa bằng giấy với yên, cương.
• Bên cạnh đó còn tùy thuộc vào gia cảnh của mỗi nhà mà lễ người ta có thể làm lễ mặn (xôi gà, chân giò luộc,…) hay lễ chay (trầu cau, hoa, quả, giấy bạc…) để tiễn Táo Công về trời.

5. Văn khấn lễ ông Táo chầu Trời

5.1. Văn tế 1

Văn Khấn Lễ Ông Táo Chầu Trời

Nam mô A Di Đà Phật!
Kính lạy Ngài Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân !
Tín chủ con là:…………….
Ngụ tại:……………….

Nhằm ngày 23 tháng Chạp , tín chủ chúng con thành tâm , sửa biện hương hoa phẩm vật , xiêm hài áo mũ , nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, dâng hiến Tôn Thần, đốt nén Tâm Hương dốc lòng bái thỉnh.

Chúng con kính mời:

Ngài Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân giáng lâm trước án thụ hưởng lễ vật. Phỏng theo lệ cũ, Ngài là vị chủ, Ngũ Tự Gia Thần, soi xét lòng trần, Táo Quân chứng giám.

Trong năm sai phạm, các tội lỗi lầm, cúi xin Tôn Thần, gia ân châm chước. Ban lộc ban phước, phù hộ toàn gia, trai gái trẻ già, an ninh khang thái.

Giãi tấm lòng thành, cúi xin chứng giám.

Cẩn cáo.

5.2. Văn tế 2

Nam mô a di đà Phật!
Nam mô a di đà Phật!
Nam mô a di đà Phật!

• Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.
• Con kính lạy Ngài đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân.
• Tín chủ (chúng) con là: ……………
• Ngụ tại:…………
• Hôm nay, ngày 23 tháng Chạp tín chủ chúng con thành tâm sắp sửa hương hoa phẩm luật, xiêm hài áo mũ, kính dâng tôn thần. Thắp nén tâm hương tín chủ con thành tâm kính bái.
• Chúng con kính mời ngài Đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân hiển linh trước án hưởng thụ lễ vật.
• Cúi xin Tôn thần gia ân xá tội cho mọi lỗi lầm trong năm qua gia chủ chúng con sai phạm.
• Xin Tôn thần ban phước lộc, phù hộ toàn gia chúng con, trai gái, già trẻ sức khỏe dồi dào, an khang thịnh vượng, vạn sự tốt lành.
• Chúng con lễ bạc tâm thành, kính lễ cầu xin, mong Tôn thần phù hộ độ trì.
  

Nam mô A di đà Phật!
Nam mô A di đà Phật!
Nam mô A di đà Phật!

6. Ý nghĩa bàn thờ ông Táo

• Có câu nói “Thế gian một vợ một chồng, không như vua bếp hai ông một bà”. Điều mà tích truyện nhắc tới, là cái tình nghĩa phu thê, sống chết cùng nhau. Táo Quân là thần định đoạt phúc đức cho cả gia đình, là do sự ăn ở phải đạo của gia chủ.
• Trong gia đình thì Táo Quân là vị thần thứ nhất, quan trọng hàng đầu. Nhiều địa phương có tục lệ, người con gái khi mới về nhà chồng, phải làm lễ ở bếp, để xin phù trợ về sau trong việc nội trợ, quán xuyến gia đình. Vì vậy mới có quan niệm: Người nội trợ là nội tướng trong gia đình.
• Bếp lửa mang một ý nghĩa rất quan trọng với gia đình Việt. Ngoài công dụng nấu chín thực phẩm, nó còn là nơi quy tụ cả gia đình để có những bữa ăn cùng nhau. Không gia đình nào là không có bếp lửa cả.
• Nếu trong gia đình có gì lủng củng, đau yếu là phải xem lại bếp núc tức là ông táo có được giữ sạch sẽ hay không?
• Bạn nên để các Táo này đặt phía trên bếp nấu ăn, nếu không đủ chỗ thì đặt ở góc nhà bếp phía Nam. Vì theo ngũ hành Táo Quân thuộc “Hoả”, đặt ở phía Nam với ý nghĩa “Hoả” vượng.

Sự tích ông Táo được kể lại như vậy đấy. Từ đó việc cúng ông Công, ông Táo cũng được diễn ra hằng năm vào mỗi dịp Tết đến. Ngoài ý nghĩa bày tỏ lòng biết ơn đến các vị thần thì tục lệ này còn là nét đẹp trong văn hóa truyền thống của người Việt, hướng con người đến những điều thiện lương. Dù vướng bận chuyện gì, thì cũng đừng quên việc đưa ông Táo về chầu trời trước 12 giờ trưa ngày 23 tháng Chạp nhé.

Chi Lê tổng hợp